ژل رویال

مقدمه

افراد برای رفع نیازهای مختلف معمولا سعی دارند جدیدترین و بروزترین محصولات را استفاده نمایند. این در حالی است که پاسخ اغلب نیازها در محصولات طبیعی که پیشینه کهن و طولانی دارند موجود است. استفاده از ژل رویال به عنوان یک مکمل غذایی و دارویی شفابخش به دوران مصر باستان و دوران ارسطو در یونان باز می‌گردد.

ژل رویال و محل مخصوص جمع‌آوری آن در کندو

مصریان باستان این ماده غذایی را به عنوان بخشی از شهد خدایان توصیف نمودند و ارسطو آن را به قدری مهم می‌دانست که به عنوان صبحانه روزانه برای شاگردانش تعیین نمود. این محصول همچنین به شکل سنتی در بین سایر فرهنگ‌ها استفاده می‌شد. برای مثال برخی معتقد بودند که این ژل یکی از اسرار زیبایی کلئوپاترا، غذای فرعون و کلید طول عمر و درمان خاندان‌های پادشاهی است. در حال حاضر این ژل در بسیاری از کشورهای دنیا، یک محصول تجاری در حوزه زیبایی و رژیم غذایی محسوب می‌گردد.(1)

ژل رویال چیست؟

این ژل ترشح شیری شکلی است بصورت کرمی زرد-سفید که توسط زنبورهای عسل کارگر تولید می‌شود. مزه ژل رویال اغلب بصورت تند، اسیدی یا ترش و کمی تلخ-شیرین توصیف می‌گردد. اگر به تنهایی مصرف شود اصلا شبیه به عسل نیست. ترکیب شیمیایی این ماده با توجه به منطقه جغرافیایی، آب و هوا، فصل و نوع پوشش گیاهی تغییر می‌کند ولی عموما حاوی 60 تا 70 درصد آب، 12 تا 15 درصد پروتئین، 10 تا 16 درصد قند، 3 تا 6 درصد چربی و 2 تا 3 درصد ویتامین‌ها، نمک‌ها و اسیدهای آمینه است. برخی اوقات این ژل کمی دانه دانه است که این به دلیل وجود ذره‌های حل نشده می‌باشد.

ژل رویال همچنین حاوی هورمون‌هایی نظیر تستوسترون (هورمون‌ نرينگى‌) ، پروجسترون (هورمون‌ مربوط‌ به‌ قبل‌ از دوره‌ حاملگى‌)، پرولاکتین (هورمون شیرآور) و استرادیول (هورمون‌ جنسى‌ مادينه) می‌باشد. همچنین این ماده می‌تواند حاوی فلانوییدها (آنتی اکسیدان‌هایی که تنها در گیاهان یافت می‌شوند) باشد که می‌تواند موجب از بین رفتن رادیکال‌های آزاد (که از عوامل ایجاد سرطان هستند) گردد.

هورمون‌های موجود در ژل رویال

ژل رویال برای تغذیه کلیه لاروهای زنبور بکار می‌رود. البته ملکه برای همیشه از آن استفاده می‌کند ولی سایر لاروها تنها در حدود سه روز اول تولد با آن تغذیه می‌شوند. بطور دقیق، زمانی که یک زنبور ملکه می‌میرد، زنبورهای کارگر یک لارو (نوزاد) زنبور ماده را انتخاب نموده و آن را با مقدار زیادی از این ماده مغذی تغذیه می‌نمایند. این تغذیه، DNA نوزاد زنبور را تغییر داده و تبدیل به ملکه می‌گردد. بدین دلیل که این ژل غذای همیشگی ملکه زنبورها می‌باشد، نام این فرآورده، ژل سلطنتی یا ژل رویال است. در خصوص طرز تهیه آن باید بیان نمود که همانند عسل، ژل رویال اصل می‌تواند از بخشی از کندوی عسل که مخصوص ملکه است برداشت گردد.

جایگاه مخصوص ژل رویال

چرا ژل رویال؟

این ماده زمانی که بصورت خوراکی مصرف شود و یا برای پوست استفاده شود، می‌تواند موجب تقویت سیستم ایمنی، کاهش علایم قبل‌ از قاعدگى‌، کمک به بهبود دیابت و کاهش اثرات جانبی شیمی درمانی گردد. همچنین یکی از مزایای مهم مصرف این ماده مغذی را مقابله با اثرات افزایش سن می‌دانند. این موضوع از طریق تقویت سیستم ایمنی (که منجر به حذف رادیکال‌های آزاد و یا مبازره با عفونت‌ها می‌شود) محقق می‌گردد. البته این موارد، بخش کوچکی از دستاوردهای بسیار در مصرف ژل رویال می‌باشد که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهد شد. نکته مهم و حائز اهمیت مدنظر محققین در استفاده از این محصول، نداشتن اثر جانبی در درمان بیماری‌ها است.

بطور مشخص این ماده مغذی از سه طریق به بهبود سلامتی کمک می‌نماید:

1. مبارزه با میکروب‌ها و کاهش التهاب بیشتر از طریق رویالیسین (royalisin (10H2DA))
2. مبارزه با باکتری‌ها از طریق جلینیس (jelleines)
3. ارتقای دفاع آنتی‌اکسیدانی بدن از طریق فلانوییدها

بهبود سلامتی با ژل رویال از سه طریق

در ادامه این بخش تلاش می‌شود اثرات درمانی ژل رویال در درمان بیماری‌ها با اشاره به پژوهش‌های علمی انجام شده بیان گردد:

دیابت

این ماده از قدیم برای اثرات شبیه به انسولین آن مورد استفاده قرار می‌گرفت. انسولین که اغلب مورد نیاز افراد مبتلا به دیابت است، بعد از صرف وعده‌های غذایی گلوکز خون را کاهش می‌دهد.

• در سه مطالعه برروی 146 فرد مبتلا به دیابت نوع دو، مصرف 1 گرم از این ماده، سطح قند خون را قبل از وعده غذایی کاهش، انسولین خون را افزایش و مقاومت در برابر انسولین را بهبود بخشید.  (2، 3 و 4)
• مکمل ژل رویال می‌تواند به افراد دیابتی کمک نماید که وزن خود را مدیریت نمایند. در یک کار مطالعاتی، مصرف یک گرم از مکمل ژل رویال به 25 زن مبتلا به دیابت نوع دو کمک نمود تا بطور میانگین وزن خود را طی دو ماه حدود نیم کیلوگرم کاهش دهند. مکمل ژل رویال در این مطالعه همچنین موجب کاهش پذیرش کالری و کربوهیدرات روزانه گردید. (5)
• در آزمایشی بر روی 31 داوطلب، مصرف روزانه 3 گرم از مکمل حاوی این ماده، سطح تستوسترون را افزایش داد. در این تحقیق، افرادی که از این ماده مصرف نمودند سطح قند خون بهتری داشته، تعداد سلول‌های قرمز خونی بیشتری داشته و سلامتی فکری و ذهنی آن‌ها در مجموع ارتقا یافت. (6)

نتایج اثرات درمانی ژل رویال بر دیابت در مطالعات

کلسترول خون

• مکمل‌های ژل رویال می‌تواند متابولیزم یا سوخت و ساز چربی را بهبود بخشد. در یک مطالعه، 7 داوطلب هر روز 6 گرم از این ماده مصرف نمودند. پس از 4 هفته، کسانی که این ژل را مصرف نمودند کلسترول LDL و کلسترول کل کمتری در خون‌شان مشاهده شد. (7)
• در یک مطالعه بر روی 40 شخص با سطح کلسترول بالا، مصرف 9 کپسول از این ماده (350 میلی گرم) بطور روزانه منجر به کاهش کلسترول کل و کلسترول LDL شد اما تاثیری بر تری‌گلیسرید و کلسترول HDL نداشت. (8)

سلامت ذهنی و فکری

• در یک مطالعه، 31 داوطلب روزانه 3 گرم از این ماده را در هر روز به مدت 6 ماه مصرف نمودند. نتایج نشان داد که این افراد نمرات بالاتری در ارزیابی‌های سلامت ذهنی کسب نمودند. (9)
• در یک آزمایش بر روی 66 فرد مبتلا به اختلال شناختی خفیف، مصرف ترکیبی طبیعی از 750 میلی گرم از این ماده، 150 میلی گرم عصاره جینسینگ و 120 میلی گرم عصاره درخت ژینکو توانست عملکرد آن‌ها را در یک آزمون ارزیابی شناختی بهبود بخشد. (10)

گرچه مطالعات صورت گرفته حکایت از اثرات مثبت این ماده مغذی دارن، تحقیقات بیشتری برای اثبات و قطعی شدن این اثرات مورد نیاز هستند.

خواص ژل رویال در سرطان

• یکی از اثرات جانبی شیمی درمانی، ایجاد زخم‌هایی دردناک در دهان بیماران است. در مطالعه‌ای بر روی 103 بیمار مبتلا به سرطان، مصرف روزانه مکمل ژل رویال (1 گرم)، منجر به بهبود زخم‌های دهان و کاهش زمان بهبود گردید. (11)
• همچنین مطابق با نتایج پژوهشی دیگر، این ماده می‌تواند ضمن تقویت سیستم ایمنی بدن، در درمان بیماران مبتلا به سرطان خون مفید باشد. (12 و 13)

ارتقاء دفاع آنتی‌اکسیدانی بدن و مقابله با رادیکال‌های آزاد

کم‌خونی

• ژل رویال ممکن است بتواند سلول‌های قرمز خون را افزایش دهد و کم‌خونی را کاهش دهد. در مطالعه‌ای 6 ماهه، 31 داوطلب که بطور روزانه 3 گرم از این ماده را مصرف نمودند، تعداد سلول‌های قرمز خونی بیشتری داشتند. این ماده همچنین ممکن است بتواند سطح تستوسترون را بالا ببرد که این موضوع متعاقبا تولید سلول‌های قرمز را افزایش می‌دهد. (14)

خشکی چشم

• ژل رویال در آزمایشی بر روی 43 بیمار با خشکی چشم، منجر به افزایش تولید اشک گردید. (15)

بهبود زخم

• در یک مطالعه سلولی، این ماده از پوست در برابر نور فرابنفش محافظت نمود. افزایش کلاژن در نتیجه استفاده از این محصول، از آسیب پوست جلوگیری می‌کند و به ترمیم آن کمک می‌نماید. (16 و 17)
• فایبروبلاست‌ها سلول‌های ضروری برای فرآیند درمان پوست هستند. در مطالعه‌ای بر روی جراحات پوستی انسان، مشخص شد که این ماده حرکت فایبروبلاست‌ها را تقویت و کمک می‌نماید که زخم‌ها به شکلی بهتر بهبود یابند. (18)

• اما اثر بهبود این ماده در درمان زخم‌ها ممکن است محدود باشد. در یک آزمایش بر روی بیماران مبتلا به زخم‌های پای دیابتی (6 زن و 19 مرد)، بهره‌گیری از ژل رویال 5 درصد بصورت موضعی، بهبودی در زخم‌ها ایجاد نکرد. (19)

التهاب و درد مفصلی

• در یک پژوهش در خصوص بیماران مبتلا به آرتريت روماتوييد (يک بيماری مزمن التهابی با توانايی تخريب مفصلی و ايجاد ناتوانی در بيماران است)، تاثير مثبت این ماده به شکل خوراکی بر خشکی صبحگاهی مبتلايان تایید شد. (20)

معده و گوارش

• مطابق با تحقیق صورت گرفته در مرکز تحقيقات آزمايشگاهی غذا و داروی وزارت بهداشت، مشخص شد که ترکیب این ماده و عسل آویشن اثرات مثبتی در درمان باکتری هليکوباکترپيلوری (که باعث ايجاد زخم معده و در صورت عدم درمان و ريشه کنی منجر به سرطان معده می‌شود) خواهند داشت. (21)

مشکلات مرتبط با قاعدگی

• در پژوهش انجام شده بر روی 110 دختر مبتلا به سندرم پیش از قاعدگی، تاثیر مثبت مصرف خوراکی این ماده بر کاهش علائم این سندروم مشخص گردید. (22)

بیماری ام اس

• در پژوهشی دیگر، اثر این ماده بر بهبود وضعیت بیماران ام اس مورد مطالعه قرار گرفت. نتیجه این تحقیق بیان می‌دارد که مصرف ژل رویال در کنار انجام تمرینات ورزشی هوازی می‌تواند وضعیت بیماران را بهبود بخشد. (23)

ژل رویال و باروری

• در راستای بررسی اثر این ماده برای ناباروری، در آزمایشی برروی 99 زوج با مشکل در بارداری که مرتبط با حرکت و جنبندگی اسپرم‌ها بود، استفاده از ترکیب عسل و ژل رویال بصورت واژینال، تعداد بارداری‌های موفق را افزایش داد. (24)

بطور خلاصه اثرات درمانی این محصول طبیعی در جدول زیر بیان شده است:

نگهداری ژل رویال

ژل رویال خالص و فرآوری نشده را تنها به مدت دو هفته می‌توان در یخچال نگهداری نمود. چنانچه این محصول در فریزر نگهداری شود، مدت نگهداری آن تا چند ماه افزایش خواهد یافت. زمانی که این ماده در تماس با هوا قرار گیرد رنگ آن از حالت زرد به قهوه‌ای تیره تبدیل می‌شود. به مرور زمان، بافت ژلاتینی آن متراکم‌تر و سفت‌تر می‌شود. در مجموع، رنگ، بافت و مزه، نمایانگر تازگی این محصول می‌باشد. (25)

تشخیص ژل رویال اصل

همچنان که پیش‌تر اشاره شد، این محصول دارای یکسری ویژگی‌های ظاهری و فیزیکی از قبیل طعم، رنگ و حالت فیزیکی است که می‌تواند تا حدی راهنمایی مصرف کنندگان باشد. همانند خرید عسل طبیعی، برای خرید این محصول نیز باید توجه داشت که این ماده دارای نمونه‌های تقلبی است که می‌تواند تشخیص را بطور کامل برای مصرف کننده غیرممکن نماید. از این رو، مطمئن‌ترین راه تشخیص ژل رویال اصل، آنالیز آن در آزمایشگاه‌های تخصصی می‌باشد.

میزان مصرف یا دُز

به دلیل اینکه تاکنون این محصول توسط اداره غذا و داروی آمریکا تایید نشده است، دُز رسمی برای مصرف آن وجود ندارد. مشتریان و تولیدکنندگان مکمل‌های غذایی دُزهای غیررسمی را براساس آزمون و خطا تعیین نموده‌اند. برای تعیین دُز مصرفی مناسب خود بهتر است با پزشک مشوت نمایید. البته دُز مصرفی این محصول در مطالعات بالینی بین 0.1 گرم تا 1 گرم در روز متغیر بوده است (2 و 26).

نتایج مطالعات حکایت از این دارد که چنانچه این محصول تا میزان یک گرم (1000 میلی‌گرم) در روز و به مدت سه ماه مصرف شود، هیچ اثر جانبی قابل توجهی نخواهد داشت. (27)

موارد مصرفی ژل رویال

این محصول به عنوان یک محصول محافظ/مراقبت پوستی طبیعی بکارگرفته می‌شود. در این راستا، این ژل می‌تواند به تنهایی یا در ترکیب با عسل، مواد مغذی یا گیاهان مورد استفاده قرار گیرد. این ماده به عنوان یک محصول مراقبت پوستی می‌تواند بصورت کِرم، پماد، سرم یا به همان صورت اولیه و دست نخورده خریداری شود.

این ژل بصورت یک مکمل خوراکی نیز در دسترس است. ژل رویال خالص بصورت پودر، عصاره مایع، تنتور و کپسول یافت می‌شود. بهترین نوع مصرف این محصول، حالت خالص و دستکاری نشده آن می‌باشد زیرا حرارت و خشک شدن می‌تواند فواید آن را از بین ببرد. این ماده همچنین بصورت تجاری، با عسل، فرآورده‌های عسل و جینسینگ نیز ترکیب می‌گردد.

نکته مهم در حالتی که از فرآورده‌های ترکیبی ژل رویال استفاده می‌نمایید، حتما از جزییات مواد ترکیب شده با آن مطلع شوید.

نحوه مصرف ژل رویال

برای مصرف این محصول به شکل خالص آن، روش‌های متنوعی وجود دارد. می‌توان آن را صبح‌ها بصورت ناشتا (با معده خالی) زیر زبان قرار داد تا به مرور حل و جذب گردد. (28)

می‌توان این ماده مغذی را در تهیه نوشیدنی‌های خنک نظیر اسموتی‌ها بکار برد. همچنین استفاده از آن به همراه عسل رایج می‌باشد زیرا طعم این محصول در این ترکیب دلچسب‌تر می‌شود. همچنین ماده مغذی را می‌توان با سایر محصولات عسلی نظیر گرده گل یا بره‌موم ترکیب نمود.

ترکیب با سایر مکمل‌های غذایی

ژل رویال و جینسینگ

جینسینگ یک نوتروپیک (تقویت کننده عملکرد مغز) محسوب می‌گردد و بنیه و استقامت را بهبود می‌بخشد. ترکیب جینسینگ با این ماده مغذی می‌تواند موجب اجتماع فواید هر دو و بهبود آن‌ها شود. در یک آزمایش بالینی بر روی 66 نفر، این ترکیب از کاهش عملکرد ذهنی جلوگیری نمود (10، 29 و 30).

ترکیب با گرده گل زنبور عسل

گرده گل زنبور عسل محصولی دیگر از زنبور عسل است که می‌تواند با عسل و ژل رویال ترکیب گردد. گرده زنبور عسل آلرژی را کاهش می‌دهد. از آنجایی که ژل رویال اثرات مشابهی در کاهش آلرژی دارد، این دو می‌توانند در ترکیب با یکدیگر اثری قوی‌تر و وسیع‌تر بر آلرژی داشته باشند (31).

ترکیب با بره‌موم

بره‌موم ماده‌ای چسبنده است که زنبورها از آن مثل موم برای ساخت کندو استفاده می‌نمایند. بره‌موم برای ارتقای سیستم ایمنی مصرف می‌گردد. بره‌موم شامل موم، گرده، رزین، روغن‌های اساسی، مواد معدنی و ویتامین‌های نوع B می‌باشد. این ماده فواید گوناگونی برای سلامتی دارد: از مبارزه با میکروب‌ها تا بهبود سیستم ایمنی یا حتی بهبود سلامت دهان (17). بره‌موم اغلب با ژل رویال در شکل قرص ترکیب می‌گردد. این ترکیب می‌تواند بطور خاص برای مبارزه با عفونت‌ها سودمند باشد.

ملاحظات در مصرف

اثرات جانبی و موارد احتیاطی در مصرف (عوارض ژل رویال)

این ماده مغذی ممکن است موجب واکنش آلرژیک گردد: ناراحتی در پوست در برخی افراد و عوارض در افراد مبتلا به آسم. علائم این واکنش شامل شوک آلرژیک، بی‌حسی و سوزش یا خارش، سرگیجه، کهیر و سایر واکنش‌های آلرژیک می‌باشد (32 و 33). خطر خوردن بیش از اندازه از این محصول شامل دل‌پیچه، حالت تهوع، اسهال و ناراحتی پوستی می‌باشد. (34 و 35)

توجه مهم به منظور جلوگیری از بروز هرگونه واکنش آلرژیک در دفعات ابتدایی مصرف، پیشنهاد می‌شود شروع مصرف در کمترین میزان ممکن (0.1 گرم) باشد.

مصرف در دوران بارداری و برای کودکان

این محصول عموما در دوران بارداری و برای کودکان توصیه نمی‌شود. زیرا تحقیقات به اندازه کافی در خصوص اثرات آن بر روی نوزادان قبل از تولد، شیر مادر و یا کودکان انجام نشده است.

محدودیت‌ها و هشدار

کمبود پژوهش در زمینه اثرات این محصول بر روی بارداری و رشد کودک وجود دارد و در مطالعات بسیار صورت گرفته در خصوص مصرف ژل رویال برای انسان‌ها، اندازه نمونه‌ها کوچک است. (14)

تداخل دارویی

تداخل مکمل‌های گیاهی/دارویی می‌تواند خطرناک بوده و در مواردی نادر می‌تواند حتی تهدید کننده باشد. از این رو پیش از مصرف مکمل‌ها با پزشک مشورت نمایید و وی را در جریان تمامی داروها و مکمل‌هایی که مصرف می‌نمایید یا قصد مصرف دارید، قرار دهید.

این محصول ممکن است با وارفارین (داروى ضد انعقاد خون‌) تداخل ایجاد نماید. یک مرد 87 ساله زمانی که ژل رویال را پس از وارفارین استفاده نمود، به دلیل وجود خون در ادرار به بیمارستان برده شد. این محصول احتمالا به شکلی خطرناک سطح وارفارین را بالا می‌برد که منجر به خونریزی داخلی می‌گردد (36).

ناگفته‌هایی از این ماده مغذی

تفاوت زنبور ملکه با سایر زنبورها

یک زنبور ملکه می‌تواند در روز حداکثر تا 2000 تخم بگذارد و عمر وی نیز می‌تواند تا 5 سال باشد. این در حالی است که عمر زنبورهای کارگر بطور متوسط 6 هفته بوده و زنبورهای عسل‌ نر پس از جفت‌گیری می‌میرند (37). یکی از دلایل اصلی در این تفاوت بیش از 40 برابری در طول عمر زنبور ملکه، تغذیه انحصاری وی از این محصول مغذی می‌باشد.

تصاویر مختلفی از زنبور ملکه در بین سایر زنبورها (ابعاد بزرگتر ملکه کاملا مشهود است)

ژل رویال در مقابل عسل

عسل و ژل رویال هر دو محصول‌های زنبورهای عسل هستند و برخی اثرات مشابه بر سلامتی دارند. عسل قند بیشتری نسبت به ژل رویال دارد و همچنین حاوی انواعی از اسیدهای ارگانیک و برخی آنتی‌اکسیدان‌ها می‌باشد که در ژل رویال یافت نمی‌شود. اما نکته مهم اینجاست که اغلب ترکیبات مطالعه شده در ژل رویال در عسل یافت نمی‌شود. (17)

جمع‌بندی

در این نوشتار دیدیم که استفاده از ژل رویال پیشینه‌ای بسیار کهن دارد و کشف آن به سال‌های دور باز می‌گردد. موضوع جالب توجه در خصوص این محصول، تفاوت‌های فاحش آن با عسل (که هم خانواده هم محسوب می‌گردند) در ظاهر، طعم، و خواص آن می‌باشد. دیدیم که ژل رویال اثرات مثبت درمانی مشخصی در بیماری‌های مختلف دارد که این اثرات در اکثر مطالعات آکادمیک و غیرآکادمیک مشخص شده است. بطور خلاصه شاید بتوان عمده اثرات ژل رویال را در تقویت سیستم ایمنی، دیابت، سرطان، مشکلات مرتبط با قاعدگی و بیماری مفاصل مشاهده نمود. بهترین وضعیت در نگهداری ژل رویال خالص و تازه حالت فریز شده آن است تا بتوان مدت زمان زیادی آن را نگهداری نمود. تشخیص اصولی و صحیح ژل رویال اصل همانند عسل، از طریق آزمایشگاه‌های تخصصی صورت می‌گیرد.

با توجه به اینکه هنوز بطور رسمی میزان دقیقی برای مصرف ژل رویال تعیین نشده است، نتایج تحقیقات، مصرف ژل رویال خالص تا میزان حداکثر 1 گرم در روز را بدون عارضه دانسته‌اند. همچنین با توجه به وجود حساسیت و عارضه در برخی افراد، پیشنهاد شده است که مصرف ژل رویال در ابتدا با کمترین میزان مصرف (0.1 گرم) باشد و در صورت عدم عارضه این میزان تا 1 گرم در روز افزایش یابد.