با اصلی‌ترین ویژگی‌ها و تفاوت‌های انواع عسل آشنا شوید!

ویژگی‌های مختلف انواع عسل نظیر: طعم، رنگ، عطر، خواص درمانی، زمان و نوع تولید، منطقه برداشت و یا حتی قیمت، موجب می‌شود که هر نوع عسل، منحصر به فرد باشد. مزیت داشتن اطلاعات در مورد انواع مختلف عسل، خرید عسل بصورت آگاهانه و دقیق‌تر می‌باشد. همچنین، تست انواع مختلف عسل و درک تفاوت‌های آن‌ها، برای دوستداران و علاقه‌مندان به عسل، ماجراجویی جالب خواهد بود.

طبقه‌بندی انواع عسل

از ابعاد گوناگون، می‌توان انواع عسل را دسته‌بندی نمود:

• نوع گیاه: بر اساس منبع شهد و ترکیب بیوشیمیایی مرتبط با آن، عسل انواع مختلفی دارد. مثلا عسل آویشن، گون و اکالیپتوس.
• تک گل یا چند گل بودن: عسل‌هایی که بطور کامل تک گل باشند، معمولا به ندرت یافت می‌شوند. به همین دلیل اگر یک گیاه در منطقه برداشت عسل بیشتر از سایر گیاهان موجود باشد، عسل به نام آن گیاه نامیده می‌شود. اگر در یک منطقه با چندین گیاه، گیاهی خاصی نسبت به بقیه بیشتر نباشد، معمولا عسل بدست آمده چند گیاه محسوب می‌شود.
• زمان تولید/ برداشت: با توجه به زمان برداشت عسل در بهار یا پاییز، عسل، بهاره یا پاییزه نام‌گذاری می‌شود.
• منطقه برداشت: با توجه به اقلیم و پوشش گیاهی خاص هر منطقه، عسل برداشت شده متفاوت خواهد بود و از این رو با نام آن منطقه نام‌گذاری می‌گردد. نظیر عسل لرستان، عسل خمین و عسل کوه‌های آلپ!
• رنگ: بدلیل تفاوت در ترکیبات تشکیل دهنده هر گیاه، رنگ عسل‌ها بعضا تفات‌های زیادی خواهد داشت. مثلا، عسل آویشن به رنگ سرخ بوده و عسل مرکبات دارای رنگ زرد کم‌رنگ و شفاف می‌باشد.

• طعم: طعم عسل‌ها با توجه به شهد گیاهان مربوط به آن‌ها، معمولا تفاوت زیادی با هم دارند. طعم مورد پسند هر فرد، یک موضوع کاملا سلیقه‌ای است و می‌توانید با تست عسل‌های مختلف، عسل مورد علاقه خود را پیدا کنید.
• طبع: باور رایج این است که کلیه عسل‌ها دارای طبع گرم هستند. اما این باور همیشه درست نیست. به عنوان مثال عسل کنار خنک و سرد می‌باشد.
• میزان ساکارز یا شکر: این موضوع به جرأت اصلی‌ترین معیار طبیعی بودن عسل از نظر مشتریان است. بدین معنا که هر چه عسل ساکارزش کمتر باشد، طبیعی‌تر است. البته این موضوع تا حدی درست است ولی به هیچ عنوان نمی‌تواند جایگزین آزمایش عسل در آزمایشگاه‌های تخصصی مواد غذایی باشد.
• نوع تولید: در فرآیند تولید، عسل، می‌تواند حرارت داده شده، پاستوریزه و یا فیلتر شود. باید توجه داشت که هرچه عسل کمتر دستکاری شود، خواص اصلی خود را بیشتر حفظ خواهد کرد. برای مثال، فیلتر نمودن عسل موجب می‌شود تا گرده‌های گل موجود در آن جدا گردد.
• عسل‌های رُس/ غیر رُس: تقریبا اغلب عسل‌های طبیعی پس از مدتی حالت کریستالیزه (رُس) پیدا می‌کنند. موضوع مهمی که باید به آن توجه شود این است که استفاده از حرارت زیاد در فرآیند تولید موجب می‌شود که عسل هیچگاه حالت رُس پیدا نکند (البته حرارت موجب از دست رفتن تقریبا تمام خواص عسل می‌گردد).

• عسل با موم/ بدون موم: در بازار عسل هم بصورت با موم، هم بصورت شهد و هم بصورت ترکیبی عرضه می‌شود. برخی مصرف‌کنندگان با هدف خرید عسل طبیعی و دستکاری نشده، ترجیح می‌دهند عسل را با موم خریداری کنند. این باور نمی‌تواند همیشه درست باشد؛ زیرا هم موم می‌تواند از مواد مصنوعی تهیه شده باشد و هم عسل.
• عسل‌های مصنوعی: این قبیل عسل‌ها، از ترکیب انواع مواد شیرین‌کننده مصنوعی به همراه اسانس و رنگ ساخته می‌شوند و اغلب تشخیص مصنوعی بودن آن‌ها بدون آنالیز آزمایشگاهی بسیار دشوار است.
• عسل‌های تغذیه‌ای: در این نوع عسل‌ها، زنبورها بجای تغذیه از شهد و گرده گیاهان، با شکر و سایر مواد بعضا مصنوعی تغذیه می‌گردند و عسل تولید می‌کنند.
• قیمت: عسل‌ها با قیمت‌های بسیار متفاوتی در بازار وجود دارند. گرچه قیمت یک عسل به هیچ وجه بیانگر کیفیت و طبیعی بودن آن نیست، برخی از انواع عسل، مثل عسل آویشن، بدلیل تولید کمتر، قیمت بالاتری دارند. عسل گون در ایران ارزان‌ترین نوع عسل محسوب می‌گردد؛ زیرا پوشش گیاهی گون در ایران بسیار زیاد بوده و عمده عسل‌های تولیدی در ایران، دارای پایه‌ای از عسل گون هستند.
• خواص درمانی: عسل گیاهان مختلف، ضمن داشتن خواص مشترک نظیر تقویت عمومی بدن و بهبود زخم‌های سطحی، دارای ویژگی‌های منحصر به فردی در درمان هستند. در ادامه این به موضوع خواهیم پرداخت.

خواص و ویژگی‌های انواع عسل برداشت شده از گیاهان مختلف

1. انواع عسل های تولید شده در ایران

مریم گلی

عسل مریم گلی یکی از انواع عسل با رنگ تیره است که به دلیل خاصیت شیرین کنندگی و آنتی اکسیدانی، بیشتر شناخته شده است.
این عسل دارای خواص ضد باکتریایی، آنتی اکسیدانی، خلط آور و مفید برای گوارش است؛ برای مشکلات تنفسی نظیر سرفه و تقویت سیستم ایمنی بدن نیز مفید است. همچنین این عسل ممکن است قادر به کنترل دیابت باشد.

اقاقیا

این عسل کم رنگ و مایع مانند شیشه است که توسط زنبورهایی تولید می‌شود که از گل‌های اقاقیا تغذیه می‌کنند. حاوی ویتامین‌های A ، C و E ، فلاونوئیدها و اسیدهای چرب ضروری و آمینو است.

عسل اقاقیا دارای اثرات محافظتی برای کبد و کلیه است. تجویز موضعی عسل اقاقیا، ویژگی التیام بافت زخم را نشان داده است. مطالعات همچنین خواص درمانی موثر عسل اقاقیا را در آسیب‌های قرنیه چشم نشان می‌دهد. اگر قبل از خواب مصرف شود، می‌تواند به کاهش اضطراب و آرامش اعصاب کمک نماید .
طبق مطالعات انجام شده، این نوع عسل دارای خواص ضد التهابی، ضد سرطانی، محافظ DNA و آنتی اکسیدان نیز می‌باشد.

شبدر

عسل شبدر (از گونه‌های Trifollum)، یکی از ایمن‌ترین عوامل ضد باکتریایی رژیمی است که می‌توانید دریافت کنید. این عسل به رنگ زرد ملایم می‌باشد؛ انرژی بخش بوده و در نتیجه برای رفع خستگی، افراد مسن، استفاده در زمان امتحان و بهبودی بعد از عمل، بسیار مفید است.
عسل شبدر دارای ترکیبات فنلی منحصر به فرد به همراه پپتایدهای ضد میکروبی مشتق از زنبورعسل است که می‌تواند مسئول فعالیت آنتی اکسیدانی و ضد میکروبی خاص در برابر گونه‌های سودوموناس، باسیلوس و استافیلوکوک باشد.

یونجه

این عسل که از گل‌های یونجه (Medicago sativa) بدست می‌آید، به دلیل اثرات پری بیوتیکی (prebiotic) خود مشهور شده است. عسل یونجه دارای فروکتولیگوساکاریدهایی (fructooligosaccharides) است که باکتری‌های روده را تقویت کرده و گوارش را بهبود می‌بخشد. مصرف عسل یونجه به طور منظم می‌تواند کم خونی، دیابت (ضمن مشورت با پزشک) و تب را درمان کند.

اسطوخودوس

رنگ کهربایی و طعمی شبیه به گیاه اسطوخودوس دارد. به دلیل قدرت ضدباکتری و ضدعفونی کننده آن، استفاده خارجی برای نیش حشرات، آفتاب سوختگی و زخم‌ها دارد. این نوع از عسل، ضد اسهال بوده و برای پیشگیری از آنفولانزا، برونشیت و سرماخوردگی به کار می‌رود. به دلیل دارا بودن مقدار بالای آهن، خواص مشابهی با عسل شاه بلوط دارد. در نهایت این عسل، خواب را تقویت می‌کند و تحریک پذیری، پرخاشگری و استرس را نیز تعدیل می‌نماید.

عسل اسطوخودوس سرشار از ترکیبات فنولیک، اسیدهای آمینه، قندها و آنزیم‌های ضروری است. به لطف این عناصر زیستی فعال، عملکرد ضدقارچی قوی در برابر گونه‌های Candida دارد.
این عسل به دلیل داشتن ویتامین C، کاتالاز و فلاونوئیدها دارای ظرفیت آنتی اکسیدانی است. همچنین برای درمان زخم پا و سایر عفونت‌های قارچی روی پوست نیز استفاده می‌شود.

مرکبات

رنگ کهربایی روشنی دارد و خوش طعم و ملایم است. از گرده گل درختان لیمو، نارنج، پرتغال و نارنگی بدست می‌آید. این عسل ضد اسپاسم بوده و اثرات آرام بخش دارد.

رزماری

عسل رزماری از Rosmarinus officinalis تولید می‌شود و در کشورهای اروپایی بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد. این عسل معطر بوده و رنگ کهربایی بسیار شفاف دارد و هنگام متبلور شدن سفید رنگ می‌شود. محرک کبد بوده که باعث رفع احتقان کبد می‌شود. برای زخم معده و دیسمنوره تجویز می‌شود. این عسل برای بیماران مبتلا به فشار خون بالا توصیه نمی‌شود. عسل رزماری سرشار از آنتی اکسیدانی به نام کامفرول است.
از این عسل می‌توان در امولسیون‌ها و لوازم آرایشی برای رطوبت پوست استفاده کرد. این ماده به دلیل خواص فیزیکوشیمیایی می‌تواند به عنوان یک مرطوب کننده طبیعی با ارزش درمانی بالا مورد استفاده قرار گیرد.

اکالیپتوس

بسیار معطر و با طعم چوب خاص می‌باشد. ضد عفونی کننده دستگاه تنفسی و ادراری است؛ با اثرات بالزامیک و کرم زدایی. برای سرماخوردگی و بیماری‌های تنفسی استفاده می‌شود.
این عسل مشتق شده از گل‌های اکالیپتوس (Eucalyptus rostrata) بوده و دارای لوتئولین، کامفرول، کوئرستین، میریستین و الاژیک اسید است. این ماده به عنوان یک آنتی اکسیدان و عامل ضد التهابی قوی عمل می‌کند. عسل اکالیپتوس همچنین دارای سدیم، پتاسیم، منگنز، منیزیم، آهن، مس و روی است.
عسل اکالیپتوس می‌تواند به ویژه برای کودکان مبتلا به نقص ایمنی مفید باشد.

آویشن

قرمز رنگ بوده و طعم دلپذیر و گیرایی دارد. برای بیماری‌ها یا مشکلات تنفسی از نوع التهابی نظیر سرفه تشنجی، سیاه سرفه و آسم استفاده می‌شود. تنظیم کننده فشار خون بوده و به عنوان یک داروی قوی برای خستگی شناخته می‌شود.

2. سایر انواع عسل در دنیا

لیندن

این عسل، رنگ زرد ملایم با رایحه‌ای معطر دارد. به راحتی متبلور (رُس) می‌شود. برای سوزش سَر دل، نفخ، زخم معده یا اثنی عشر مفید است. خواص ضد باکتریایی دارد و برای برونشیت، آنفولانزا و سرماخوردگی مفید است. این ماده دارای خواص آرام بخش است و در اضطراب و بی‌خوابی بسیار مفید است.

جامون (Jamun)

عسل جامون (Syzygium cumini) به دلیل فعالیت ضد هیپوکسیک معروف است. یک دوز خاص از این عسل را می‌توان به صورت موضعی برای درمان گانگرن مرگبار Fournier استفاده کرد. از آنجا که فشار اسمزی و ویسکوزیته بالایی دارد، از رشد میکروبی جلوگیری می‌کند و در صورت استفاده در مناطق آسیب دیده باعث بهبود زخم می‌شود.

گندم سیاه

عسل گندم سیاه (به ویژه Fagopyrum esculentum) دارای خواص ضد باکتریایی بالایی است. مطالعه‌ای روی عسل گندم سیاه، نشان داد که این عسل توانسته ظرفیت آنتی اکسیدان سرم را 7 درصد افزایش دهد. این نوع عسل تیره رنگ است و طعم آن کمی تند می‌باشد. این ماده دارای مقدار زیادی آنتی اکسیدان و مواد معدنی است و سرفه را در کودکان بهبود می‌بخشد.
انواع عسل گندم سیاه از کانادا می‌تواند استافیلوکوکوس اورئوس (MRSA) و سایر عوامل بیماری‌زای مقاوم را از بین ببرد.
عسل گندم سیاه به دلیل خواص آنتی اکسیدانی و فراوانی عناصر مختلف مغذی، می‌تواند بدن و DNA شما را در برابر استرس شیمیایی یا اکسیداتیو، حتی بهتر از عسل مانوکا، محافظت نماید.

مانوکا

این نوع از عسل توسط زنبورهایی تولید می‌شود که از گل‌های بوته Manuka نیوزلند تغذیه می‌کنند (Leptospermum scoparium). این عسل حاوی غلظت بالایی از متیل گلیوکسال (MGO) و دی هیدروکسی استون است که ممکن است دلیل فعالیت ضد باکتریایی فوق العاده آن باشد.
استفاده از عسل مانوکا روی زخم‌ها، تشکیل سلول‌های جدید خون را تحریک می‌کند و باعث رشد فیبروبلاست‌ها و سلول‌های اپیتلیال می‌شود. این عسل دارای فعالیت بالقوه بهبود زخم است.
عسل مانوکا سرشار از ویتامینB1 ، B2 ، B3 ، B5 و B6 و اسیدهای آمینه لیزین، پرولین، آرژنین و تیروزین است. همچنین حاوی مواد معدنی مانند کلسیم، منیزیم، مس، پتاسیم، روی و سدیم است.

شاه بلوط

رنگ مشخصه آن، قرمز مایل به قهوه‌ای است که آن را خاص و چشمگیر می‌کند و طعم نسبتاً قوی دارد. این عسل سرشار از آهن بوده و برای کم خونی و انواع مختلف خونریزی مانند خونریزی بینی مفید است.

آفتابگردان

عسل آفتابگردان زرد رنگ است و عطر خاصی دارد. این عسل به درمان مشکلات تنفسی کمک می‌کند.

زالزالک

این نوع، قهوه‌ای رنگ بوده و طعم آن کاملاً تند است. از عسل زالزالک برای اثرات آرامش‌بخش آن استفاده می‌شود.

جمع‌بندی

همانطور که دیدید، دسته‌بندی‌های مختلفی از انواع عسل، با ویژگی‌ها و اصطلاحات خاص وجود دارد. دانستن این موارد کمک زیادی به انجام خرید آگاهانه‌تر خواهد کرد. همچنین برخی از خواص و مشخصه‌های انواع مختلف عسل‌های ایرانی و خارجی در این مقاله ارائه شد.

برخی از منابع: